Inleiding
Inhoud
Elektrostatische luidsprekers hebben altijd wel tot de verbeelding gesproken. Een doorzichtig paneel waar kraakhelder geluid uit komt; dat is gewoon maf als je dat de eerste keer hoort en ziet. Ook is de presentatie totaal anders, omdat het een dipool luidspreker is. Oftewel: hij straat naar voren én naar achteren. Kortom: alles is maf bij een elektrostaat. Wij gaan een model van Nederlandse bodem bekijken en beluisteren: de Final Model 5. Een hybride met passief laag. We zijn benieuwd!Â
Final is een merk met een vrij lange – en wat complexe – geschiedenis. Toen uw redacteur als studentje bij Hifi Studio Wilbert in Utrecht werkte waren er al Final elektrostaten in omloop. Als ik het goed herinner heb ik ooit een klant met een surround-opstelling van Final 1.4 full-range elektrostaten en een gigantische stapel met Primare eindversterkers geholpen. De stoppen klapten er daar elke keer uit. Sja: niet heel gek als je letterlijk tegen de 2.4 Kilowatt in de muur stopt. Als er dan een 10A zekering achter zit, gaat die er natuurlijk uit als alles ingeschakeld wordt. Eenmaal gesplit en op 16A zekeringen ging alles prima. En poe… die set maakte diepe indruk. Zo los. Zo transparant.
Maar goed: dat was rond de milleniumwisseling. En vrij kort daarna kwam al weer de nieuwe serie waarin de 600i en 400i bijvoorbeeld te verkrijgen waren. Geen probleemloze modellen helaas. Want klinken deden ze wel! Inmiddels zo’n 15 jaar verder is het merk weer nieuw leven ingeblazen en zien we modellen als de Model 5 hybrid en Model 15 fullrange. Compleet nieuwe technologie en toch ook wel een ander niveau van afwerking.
Line up
Grofweg is de line-up op te delen in full-range en hybrid full range. De full range modellen hebben één groot paneel wat alles weergeeft. Wel is het paneel opgedeeld in laag, mid en hoog. Dat is ook te zien aan de perforatie. Daarover straks meer. De hybrid full range modellen krijgen een woofer mee. Er zijn daar passieve en actieve modellen van. Wij hebben de passieve versie getest, maar eerlijk gezegd raden we altijd actief aan omdat dit gewoon beter in te regelen is. Elke ruimte is anders en de problemen in een ruimte zijn 99% laagproblemen. Kortom: een regelbaar laag is praktisch een must om een coherente weergave te krijgen.
Technologie
Final heeft de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar materialen en methoden om een goede respons uit een elektrostatisch panel te krijgen. Om niet alleen goed te klinken, maar ook duurzaam te produceren – het product moet ook lang heel blijven – zijn ze gaan werken met PMMA-kunststof voor de statoren. Dit is een speciale kunststof die superstabiel blijft en een kleinere afstand tot het membraan mogelijk maakt. Overigens heeft Final het membraan aan de baskant iets meer ruimte gegeven om contact te vermijden.
Het membraan is gemaakt van Teonex, wat een doorontwikkeling is op mylar. Op het Teonex wordt een geleidende laag geprint (indium tin oxide) wat zorgt voor een veel gelijkmatigere coating dan niet geprinte folies. Bijkomende voordeel van Teonex is dat het ook bestand is tegen UV en andere nare invloeden van buitenaf. Deze hoeft dan ook niet meer vervangen te worden, wat bij andere folies wél het geval is.
We vinden het wel mooi om te zien dat Final zo innovatief te werk is gegaan en aan alle kanten de elektrostaat duurzaam wil maken. Het zijn vrij complexe technieken waarbij compleet andere principes een rol spelen dan bij dynamische luidsprekers.
Hybrid
De Final Model 5 is een hybrid. Dat wil zeggen dat het panel het midden en hoog oppakt en de woofer het laag. Wij schatten in dat het 2e order crossover rond de 400 Hz ligt. In ieder geval zien we rond die frequentie een verandering in respons. Het laagsysteem is geen basreflex. Het is een semi-gesloten systeem waarin een Seas-woofer het werk doet. Optioneel kunt u een nCore versterker met DSP laten inbouwen. Wij raden dat zeker aan, waarover later meer.
Ik geniet nog elke dag van gereviseerde 1000i’s met s220’s. Inderdaad minder geschikt voor pop muziek met strakke bas, maar voor muziek met echte instrumenten heel erg prettig om naar te luisteren.
Bij veel van de audio shows kost het me moeite te genieten van veelal duurdere ‘normale’ speaker systemen.
Heb ook naar deze systemen mogen luisteren, en ik was erg onder de indruk. Final, blij dat jullie terug zijn!
Mooie review van deze speakers. Ik heb zelf de Final 15 en ben daar uitermate tevreden mee nadat ik, over een lange periode, verschillende speakers heb mogen bezitten. Deze blijven gegarandeerd hier staan, wanneer je de ruimte hebt is er volgens mij geen muzikaler, eerlijke speaker als een electrostaat.
Albert
Volgens mij is het enigste nadeel dat de elektrostaat niet vervormd wanneer het aangeboden vermogen te groot is. O ja en niet te vergeten, ongeschikt voor ‘n feestje als het hard moet, koop je voor ‘n paar euries de Yamaha DXR 12 mkII dit volume is voldoende voor het opblazen van de trommelvliezen (blijvend stokdoof). Dat de audiofiel tevreden is met de dynamische luidsprekerboxen begrijp Ik niet, heb DE Quad 57 een keer correct opgesteld gehoord. Het is een vreemde gewaarwording, je ogen begrijpen niet wat je hoort. Het is niet uit te leggen, de elektro- of de magnetostaat kun je het beste vergelijken met het origineel (orkest / stem). Jaap je hebt het goed omschreven. Als je wilt genieten van muziek dan is de Final DE juiste keus.
Gaaf om te lezen Jaap, word er nieuwsgierig van! Kan je delen wat de modificatie was die jullie gedaan hebben? 🙂
Onderin de baskast zit een prop die de belasting wat gunstiger maakt voor de versterker. Ook dempt het een beetje het laag wat ook teveel kan zijn, maar niet in onze ruimte. Kortom: die prop kan je erin duwen (dat gaan ze dus aanpassen) om het laag iets meer punch te geven.
De tweede mod is gewoonweg het panel recht zetten. Dat klinkt – vind ik – beter.
Klinken als aanpassingen die goed te doen zijn. Mooi dat ze iig luisteren naar de feedback!
Zeker!
Beste Jaap, ik heb de Final model 5 hybride (passief) ook beluisterd.
Ik heb dit gedaan in Barneveld bij elektrostaten.com.
Dat het laag niet helemaal goed was bij de passieve versie was ook onze bevinding. Ik ben het dan ook helemaal met je eens dat actief laag beter is, vooral omdat je dan via de DSP het laag op de akoestiek van je kamer kan aanpassen. Wat de sweetspot betreft denk ik dat met een andere versterker deze beter zal zijn. Momenteel speel ik nu nog via Final 400i elektrostaten in het laag ondersteund met een Velodyne subwoofer met actieve room correction. Muziek via aurender A10 en ARRAY Quartz eindversterker; sweetspot is kamerbreed!
Wat de stand van het paneel betreft zou het misschien handig zijn als deze in verticale zin verstelbaar zou zijn. Ik denk dat het waarnemen van het hoog in combinatie met de schuine stand afhankelijk is van de afstand tot de luisteraar (s).
Dit verstellen zou via de “voetjes” mogelijk moeten zijn.