Olivier Messiaen
Inhoud
Tussen hemel en aarde vliegen vogels
Olivier Messiaen zou zomaar eens de grootste componist kunnen zijn die Frankrijk heeft voortgebracht. Ik weet het, het is me nogal een statement. Messiaen en Debussy hebben één kenmerk gemeen, hun muziek spint een geheel eigen universum.
Messiaen’s muziek is niet de makkelijkste om te doorgronden, en tegelijk is de muziek volstrekt logisch als je twee belangrijke aspecten van hem weet: hij was diepreligieus en hij had een fascinatie voor vogelgeluiden.
In Nederland hebben we met Pasen de traditie dat de Mattheus Passion van Bach op veel plekken klinkt, en ieder jaar mogen we weer horen dat mensen tot tranen toe geroerd worden door het stuk. Het is een uitdrukking van de vaardigheid van de componist om iets te schrijven dat betekenisvol is. De muziek maakt kennelijk bij ons een gevoel los dat we bij gebrek aan adequate woorden als ‘iets hogers’ duiden, zonder dat ik daarmee onrecht wil doen aan de religieuze motivatie van de componist of de beleving van een geloof van de luisteraar. Veel van Messiaen’s werken zijn de Mattheus in het kwadraat als je het hebt over ‘het hogere’ in muziek. Zoals ik een pianiste ooit heb horen uitleggen: ‘in zijn muziek wordt een hemelse kathedraal van klanken gemaakt die groter is dan mijn menszijn’.
Messiaen gebruikt de ‘taal’ van de hedendaagse componist, wat voor veel mensen een drempel is, dus wil ik twee werken van hem uitlichten die toegankelijker zijn en hopelijk aanleiding geven om meer van zijn werken te willen ontdekken.
Gek genoeg is Messiaen verantwoordelijk voor één van de grootste spektakelstukken in de orkestmuziek: de “Turangalîla Symfonie”. Een knotsgek stuk met een gigantische orkestbezetting, een solo pianist en een ondes martenot!
Een ondes martenot is een analoog elektronisch instrument, met vier verschillende luidsprekers die ieder verantwoordelijk zijn voor een specifiek onderdeel van de klank. Dat moet HiFi liefhebbers toch aanspreken! Nathalie Forget legt in deze Youtube video uit wat het instrument is. Als je Radiohead liefhebber bent, dan ken je het geluid van de ondes martenot. In deze uitvoering van ‘how to disappear completely’ staan maar liefst zes van deze instrumenten op het podium.
De Turangalîla is het resultaat van een componist die zich vol energie op een opdracht stort en maar ideeën blijft toevoegen en bouwen. Als ‘minder meer is’, dan draait Messiaen hier die regel om. Iedere keer dat je denkt ‘het kan niet nog meer worden’, dan gooit hij er een schepje bovenop. Op sommige punten klinkt het als Stravinsky on steroids, maar het is ook duidelijk hoorbaar wat typisch Messiaen is: zeer ritmisch, melodieën die sterk doen denken aan de zang van vogels, melodieën waar enorme sprongen zitten tussen de opeenvolgende noten en akkoorden die inderdaad doen denken aan kathedralen van klank.
Er zit humor in het stuk, luister maar eens naar “Joie du Sang des Etoiles”. Ook het Franse ‘o la la’ krijgt de ruimte, want alle “Chant d’Amour” delen van het stuk zijn een verleidingsspel tussen piano en ondes martenot. In de vrolijke finale van het stuk worden alle geluiden uit de ondes martenot gehaald en is het einde geschreven om een luid gejuich van het publiek te ontlokken.
Het andere stuk is “Quartor pour la Fin du Temps” (Kwartet voor het eind der tijden). Messiaen schreef het terwijl hij gevangen zat in een krijgsgevangenkamp in de Tweede Wereldoorlog, waar het ook voor de eerste keer is uitgevoerd. Er kan bijna geen groter contrast zijn met Turangalîla, maar ook hier zijn de vogelgeluiden letterlijk verklankt in het deel “Abîme des Oiseaux” (Afgrond van vogels) en is het religieuze aspect altijd aanwezig.
Het slotdeel “Louange à l’Immortalité de Jésus” (Lof voor de onsterfelijkheid van Jezus) is niet geschreven door een man in doodsnood in een kamp, maar een man die zich optrekt aan zijn geloof. Het is muziek die laat horen dat het hemelse groter is dan het aardse.
Messiaen: Turangalîla Symphonie – Riccardo Chailly, Concertgebouw Orkest, Jean-Yves Thibaudet (piano), Takashi Harada (ondes martenot), Decca, 1993
Messiaen: Quartor pour la Fin du Temps – Michel Beroff (piano), Gervase De Peyer (klarinet), Erich Gruenberg (viool), William Pleeth (cello), Warner Classics, 2008
Dag Martijn
Bedankt voor de presentatie van muziek die je geraakt heeft.
Het is waardevol om kennis te maken met zeer goede uitvoeringen.
Je uitstekende commentaren geven een impuls om de gekozen opnames te beluisteren.
Ook de moeilijker werken komen aan bod.
De vergelijking tussen jouw gekozen CD’s van Debussy is zeer interessant.
Ook de sonate voor cello en piano van Debussy gespeeld door Emmanuelle Bertrand zijn een verrassende ontdekking voor mij.
Aansluitend heb ik de door Emmanuelle Bertrand prachtig vertolkte en in een kerk opgenomen Cello suites van JS Bach beluisterd.(Zeer veel nagalm) Een ontdekking!
Dutilleux vraagt meer inspanning om te beluisteren maar is zeker genietbaar.
Bedankt om dit met ons te delen
gr
Bart Vandromme
Hallo Bart,
Dank je wel. Ik ga de cello suites van Bach, uitgevoerd door Emanuelle Bertrand opzoeken.
Ik ken de uitvoeringen van Pieter Wispelwey, die staan bij mij hoog in aanzien. Ik heb hem een keer live gezien in Rotterdam, met een baroque cello. Dat was voor mij een ‘logisch, dus zo moet je Bach spelen’ ervaring. Hij heeft ze een aantal keer opgenomen, dus het is even zoeken.