Vandaag een review van een album waar Nederland het leidmotief is. Gitaarmuziek van Nederlandse componisten, gespeeld door een Nederlandse musicus; geproduceerd, geregistreerd en gemasterd door het Nederlandse label trptk. En ja, ook de gebruikte microfoons zijn handgemaakt en ontworpen door een Nederlander.
Olé
Denkend aan gitaarmuziek hoort u gloedvolle klanken op een broeierig plein in Sevilla. Nippend aan uw ijskoude rosata luistert u naar Rodrigo, Albeníz, Villa-Lobos ….
Ola, wacht even, is dit nog wel hetzelfde stuk? Dit ging toch over Nederlandse muziek?
Dat is precies wat gitarist Martin van Hees moet hebben gedacht toen hij werkte aan zijn nieuwe album. Klassieke gitaarmuziek is vooral het domein van Spaanse en Zuid-Amerikaanse componisten. Op Remgewogen staan gitaarcomposities van Nederlandse componisten, die allen nog in leven zijn. Op het Koninklijk Conservatorium in Den Haag leerde Van Hees mede-studenten kennen die composities voor gitaar maakten. Deze stukken van Jan-Peter de Graaff en Christiaan Richter staan op Remgewogen. Daarnaast horen we muziek van Louis Andriessen, een vroeg werk uit 1962, Triplum en van Roderik de Man (Dulcamara). Speciaal voor dit album schreef gitarist en componist Aart Strootman Variations On A Quote By Debussy. En Martin van Hees laat tenslotte twee eigen stukken horen.
Een heel album met gitaarmuziek van Nederlandse componisten die kunnen vertellen over hun werk is interessant; daarom is op de website van Martin van Hees en Remgewogen een serie video’s te zien waar de componisten vertellen over de muziek. En er zijn video’s waarin we Martin zien spelen in de kerk waar de opnames zijn gemaakt.
Piep & Knor
Klassieke gitaarmuziek door hedendaagse componisten. Hoe klinkt dat? Uw redacteur heeft aardig wat concerten van nieuwe klassieke muziek bijgewoond en albums beluisterd. En soms ook wel eens gespeeld. Een keer, lang geleden, speelde ik bij een opening van een galerie, het Trio Yung & Erwin (piano & sax). We besloten halverwege een vrije sessie te doen die op enig moment ontaardde in ongelooflijke herrie. Niet volgens een van de toeschouwers, die ons diepzinnig bleef aankijken en daarna heel complimenteus was. Hij hoorde allerlei referenties naar componisten. Wij bleven natuurlijk in onze rol en vertelden dat we heel hard aan dit stuk hadden gewerkt.
Moderne muziek is, met andere woorden, niet voor iedereen weggelegd. Althans, dat is de heersende mening. Piep-en-knor muziek, geen touw aan vast te knopen, leuk om spelen maar voor de luisteraar een uitdaging. En vaak een lange zit. Wachten op de pauze.
Ikariotikoyunbabarrange
Ook dit cliché wordt in Remgewogen muzikaal ontkracht. Het is het eerste modern-klassieke album dat ik bijna een hele dag heb afgespeeld terwijl ik aan het werk was. Soms op de achtergrond en soms zeer op de voorgrond. De muziek laat zich lastig in woorden vangen; een klassieke gitaar is van nature een zacht klinkend instrument. Toch laat Martin van Hees zijn gitaar in enkele stukken ronken en bonken. Hij plukt soms als Marcus Miller aan de snaren, en in een volgende passage tokkelt en kabbelt het weer als een vredig bergbeekje. Luister maar eens naar That All Changes (Jan Peter de Graaff, geboren 1992). Of de titeltrack. Die contrasten maken Remgewogen boeiend om naar te luisteren. Mijn favoriet is Van Hees’ eigen compositie, Ikariotikoyunbabarrange.
Graag naar Den Haag
Louis Andriessen schreef Triplum toen hij ongeveer dezelfde leeftijd had als Martin van Hees en de jonge componisten op Remgewogen, als student op hetzelfde Haagse Koninklijk Conservatorium. Het zijn drie miniatuur-stukken (bij elkaar nog geen 6 minuten) die een bedachtzame reflectie zijn op eenzelfde motief. Hij schreef Triplum voor Jeannette, zijn toenmalige vriendin die gitaar studeerde. Andriessen vond het aanbod aan gitaarmuziek maar ‘zo-zo’ en ging zelf aan de slag. Dulcamara van Roderik de Man verwijst naar bitterzoet, de letterlijke vertaling van de titel. De Man probeerde hierin de grenzen van een gitaar op te rekken. Als niet-gitarist componeerde hij eerst de muziek en toen het af was vroeg hij aan Reinhold Westerheid voor wie hij het schreef, of het ook uitvoerbaar was op gitaar. Dat bleek te kunnen.
Tenslotte de Variations On A Quote By Debussy door Aart Strootman, speciaal voor dit album geschreven. Strootmans werk bevat repeterende elementen, minimalistisch en melodisch. Wat, kijkend naar zijn playlist, opvalt is een werk dat is geïnspireerd op Radiohead: Variations On A Theme By Radiohead. Kijk, dat is pas een voorbeeld van geslaagde crossover! Strootmans bewerking van Debussy’s muziek zijn vijf minitaturen die op geheel verschillende wijze worden uitgevoerd. In een variatie horen we vooral flageolettonen die met elkaar harmoniëren; een andere variatie is weer wat ritmischer. Strootmans stuk en Triplum van Andriessen maken de cirkel rond; twee Haagse componisten die in hun jonge jaren
Martin van Hees bespeelt de gitaar soms als een one man band; bas, begeleiding en melodie tegelijk. Hij speelt ritmisch, expressief als het moet en Latijns-romantisch als het mag. Het klinkt niet naar klassieke muziek in de zin van ‘ernstig kijken en doen alsof je het snapt’. Al luisterend gaan we ons afvragen of dit onderscheid er nog wel toe doet. We worden in ieder geval in de muziek getrokken en daar gaat het tenslotte om.
De Opname
En daarmee komen we op de registratie van Remgewogen. De klank is namelijk zonder meer anders dan wat we gewend zijn van gitaaropnames. Deze klinkt namelijk enerzijds ‘close miked’, van dichtbij opgenomen. Anderzijds horen we ook veel ruimte; de zaal, de (boven)tonen van de gitaar, de vingerbewegingen en de aanslag. Het is knap hoe de geluidstechnici erin zijn geslaagd om dichtbij en tegelijkertijd veraf op te nemen.
Voor details van de opname nemen we contact op met mastering engineer Brendon Heinst.
Het is inderdaad in een kerk opgenomen, om precies te zijn in de Evangelisch Lutherse Kerk Haarlem, een heel oud (meer dan 400 jaar) houten kerkje net buiten het stadscentrum. Hier hebben we wel meer opnamen gemaakt (zoals The Invisible Link van Maya Fridman en Traveling Light van het Intercontinental Ensemble), gewoon omdat het zo’n prachtige inspiratieve plek is.
“De apparatuurlijst is eigenlijk heel erg simpel: ik gebruikte drie Sonodore RCM-402 60v actief gevoede microfoons voor stereo, en 5 voor surround (gemaakt door Rens Heijnis, red.). Dit zijn geweldige transparante, snelle en lineaire microfoons, ideaal voor elk soort muziek en we gebruiken deze mics dan ook voor alle opnamen als ons hoofdsysteem. De precieze microfoonopstelling heb ik ontwikkeld tijdens mijn masterstudie audio engineering (op de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, bij Eelco Grimm), het is een soort geoptimaliseerde omnidirectionele array. Geoptimaliseerd in de zin van: mijn doel was om een array te ontwikkelen die met omnidirectionele microfoons (omni’s omdat deze klankmatig absoluut superieur zijn vergeleken met uni- of bidirectionele microfoons) een zo lineair en 1-op-1 mogelijke stereo imaging te maken.
Deze microfoons gaan via drie voor mij ontwikkelde microfoonkabels van Furutech, die speciaal voor onze microfoons, voedingen en preamps ontworpen zijn. Vanuit de microfoons dus met deze kabels in de voeding (custom unit van Sonodore), en via de Furutech LineFlux XLR naar de converters (Merging Technologies HAPI met Premium DXD modules). De HAPI hangt dan weer via de JCAT M12 Switch Gold, een super audiofiele netwerkswitch, aan de PC die is uitgerust met JCAT Net Card FEMTO netwerkkaarten. Qua software draait hier Merging Technologies Pyramix op.
De stroomvoorziening bestaat geheel uit Furutech stekkerblokken en hun Empire stroomkabels voorzien alle apparaten, inclusief de lineaire voeding van de PC, van stroom. De mastering gebeurt in onze studio, ontwikkeld en ontworpen door onze eigen Ben van Leliveld van AcousticMatters. We gebruiken 5 stuks KEF Blade Two en 3 stuks Hegel H30, aangestuurd met een extra HAPI converter (Merging). Hier is de stroomvoorziening allemaal van de Furutech NanoFlux NCF bekabeling. De akoestiek is volledig door RTFS verzorgd.
Qua mastering is er eigenlijk niets aan gedaan. De kanalen zijn rechtstreeks naar hun betreffende outputs gegaan, en bij de stereomix is een héél klein beetje van de center-microfoon toegevoegd voor stabiliteit in het stereobeeld). Zoals al onze masters geen compressie of limiting, en zoals de meeste van onze opnamen, geen enkel beetje equalizing.”
Warblewarble
Wij hebben aan deze uitleg niets toe te voegen, behalve dat de formaten waarin u het album afspeelt, er echt toe doen. De DSD-versie komt nog het dichtst bij de studiomaster, omdat Merging werkt met native DSD/DXD. De lossless versies in CD-kwaliteit, high res en voor Tidal en Qobuz worden in WAV aangeleverd. Wij hebben het album ook op Spotifiy beluisterd en de kwaliteit daarvan vonden wij verrassend goed. Het volume was iets hoger gezet en de compressie hoorden we vooral in een wat meer stuwend laag en aangezet hoog. We vroegen ons af of dit al in de studio wordt gedaan, of dat deze compressie door Spotify en andere streamingdiensten wordt toegepast.
Spotify maakt gebruik van het OGG Vorbis formaat. Dit is in sommige opzichten superieur aan MP3 en AAC, en op sommige punten weer minder. Laat voorop staan dat FLAC / WAV natuurlijk ideaal is. Elk van deze formaten heeft een eigen “dingetje” waarop de kwaliteit wordt ingeboet.
Bij AAC (iTunes, Apple Music), worden concessies gemaakt in het stereobeeld. Het zijkanaal wordt zwaarder gecomprimeerd dan het middenkanaal, wat voor popmuziek vaak heel goed werkt. Immers zitten de belangrijkste dingen altijd in het midden. Echter is dat niet bij klassieke muziek en jazz – daar zitten vaak juist heel belangrijke dingen aan de zijkanten. Denk bij een orkestopname bijvoorbeeld aan de eerste violen en de bassen, die zijn van immens belang! Maar ook bij een solo-opname als Remgewogen, de kleine details in het vingerwerk zitten dan wat meer naar de zijkant, en de akoestiek natuurlijk helemaal.
MP3 is een goede middle-of-the-road voor deze formaten. Het stereobeeld blijft behoorlijk overeind, klankmatig is het nog wel enigszins redelijk (mits je 320 kbps aanhoudt natuurlijk), echter qua timing gaan er een aantal dingen mis. Leuk experiment: we vulden eens onze masteringruimte met muziekliefhebbers die nooit naar hi-res muziek hebben geluisterd. Eerst draaiden we een FLAC bestand van latin-achtige muziek. Mensen bewegen onbewust wat mee, voeten tappen op de grond, etc. Daarna de MP3 gedraaid. Stilte. Geen bewegingen. Dus als je er echt naar gaat luisteren, lijkt het soms allemaal wel mee te vallen, dat MP3, maar de onderbewuste reactie is heel erg anders.
Dan OGG Vorbis. Spotify gebruikt dit omdat dit op lagere bitrates nog enigszins overeind zou blijven, handig als je twee formats aanbiedt, waarvan er eentje zeer lage bitrate heeft. Bij OGG heb je echter een aantal vervelende dingetjes, zoals de typische “warble” zoals ik dat dan noem die je bij MP3 ook hebt (converteer iets maar eens een aantal keer naar OGG of MP3, dan hoor je waar ik het over heb – een soort raar gesuis/vervorming die klinkt als “warblewarblewarble…etc”). Daarnaast boet je een klein beetje in geluidskwaliteit van hoge en lage tonen, dat hoor je inderdaad erg goed.”
Orewoet
Ook hieraan hebben we weinig toe te voegen, behalve dat het zeer waardevolle informatie is dat verklaart waarom verschillende streamingplatforms anders klinken! Dank voor het uitgebreide antwoord, Brendon Heinst. Deze review is nogal uit de hand gelopen. Maar eigenlijk zijn het ook twee reviews; een van het album en een over de manier waarop het is gemaakt. En dat is toch het grote voordeel van Made In Holland. Artiest en makers zijn letterlijk dichtbij, spreken dezelfde taal en vinden het leuk om erover te vertellen. Dat zoiets aanstekelijk werkt, blijkt wel uit dit artikel. Warm aanbevolen!
Label: trptk, TTK 0030
DSD-downloads op Native DSD
Zit momenteel naar de 24/96 Qobuz versie van dit album te luisteren.
Inderdaad een bijzondere opname van muziek die de moeite meer dan waard is.
Album klinkt open, direct en snel. Maakt op mij een erg realistische indruk. Dank voor de tip Yung Lie !